ترکیب انضمامی (فلسفه)تركيب انضمامى در مقابل ترکیب اتحادی بوده، نوع تركيبى است كه در آن، هر يك از اجزاى تركيب، از لحاظ وجودى مستقل باشند؛ و نحوه اتحاد آنها اتحاد بالضميمه باشد؛ مانند تركيب خانه از خشت و آجر و آهن و غيره؛ يا تركيب اتومبيل از تاير و صندلي و اتاقك و شاسي و سيم‌ها و پيستون و ... . پس تركيب انضمامي همان تركيب صناعي است. ۱ - معنی ترکیبترکیب در فلسفه به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» یا «اتحاد امور کثیر» است. ۲ - تقسیمات ترکیبترکیب در فلسفه، چندگونه تقسیم دارد: ۱. تقسیم به ترکیب حقیقی و ترکیب اعتباری؛ [۲]
"ترکیب حقیقی".
[۳]
"ترکیب اعتباری".
۲. تقسیم به ترکیب خارجی و عقلی (ذهنی)؛ [۴]
"ترکیب خارجی".
[۵]
"ترکیب عقلی".
۳. اما در مورد ترکیبْ تقسیم دیگری نیز وجود دارد: تقسیم به «ترکیب انضمامی» و «ترکیب اتحادی» ولذا ترکیب انضمامی در مقابل ترکیب اتحادی مطرح می‌شود و با دو تقسیمِ مزبور نسبت‌هایی دارد که در ادامه گفته خواهد شد. [۶]
شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، لاهیجی، عبدالرزاق؛ اصفهان، مهدوی، بی‌تا، ج۱، ص۱۶۰. برای تعریف هریک از این اصطلاحات، به ذیل واژه مربوط به آن رجوع کنید. مثلِ واژه "ترکیب حقیقی".
۳ - تعریف ترکیب انضمامیاگر اجزاء مرکب هریک در خارج، برای خود ذاتِ جداگانه‌ای داشته باشند [۷]
شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، لاهیجی، عبدالرزاق؛ اصفهان، مهدوی، بی‌تا، ج۱، ص۱۶۰.
و موجودی متمایز از موجود دیگر محسوب شوند [۹]
الشواهد الربوبیة، ص۸۰.
و در نتیجه، تعدد و کثرتِ درون مرکب بالفعل باشد، مرکبْ انضمامی خواهد بود. [۱۰]
شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، لاهیجی، عبدالرزاق؛ اصفهان، مهدوی، بی‌تا، ج۱، ص۱۶۰.
یعنی اگر اجزاء مرکب، هریک وجودی غیر از وجود دیگری، به خود اختصاص دهد، دارای تمایز و کثرت واقعی و خارجی خواهند بود و ترکیبْ انضمامی است.۴ - تفاوت ترکیب انضمامی با ترکیب اتحادیدر ترکیب اتحادی، ذات شیء با ذات شیء دیگر، یکی می‌شود و ذات کامل‌تری را می‌سازد ولذا در مرکب اتحادی، یک چیزْ بیشتر نیست که عین آن دو شیءِ قبلی است. اما در ترکیب انضمامی، اجزاءْ دارای تعدد و تمایزِ وجودی در همان خارج هستند. [۱۳]
شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، لاهیجی، عبدالرزاق؛ اصفهان، مهدوی، بی‌تا، ج۱، ص۱۶۰.
۵ - نسبتِ ترکیب انضمامی با دیگر تقسیمات ترکیبطبق دیدگاه برخی فیلسوفان، مرکب انضمامی می‌تواند واجد یک جهتِ وحدت حقیقی باشد ولذا از نظر این گروه، ترکیب انضمامی، هم ممکن است ترکیب حقیقی باشد و هم ممکن است ترکیب اعتباری باشد؛ اما طبق دیدگاه صحیح (دیدگاه ملاصدرا و...)، دو چیزی که به نحو انضمامی با هم ترکیب شده‌اند، یک شیء واحد نخواهند بود تا ذات واحدی داشته باشند و ترکیب حقیقی [۱۴]
"ترکیب حقیقی".
به وجود آورند ولذاست که خودِ مرکب انضمامی (از جهت ترکیب نه از جهتِ اجزائش)، تحت مقوله‌ای از مقولات ماهوی قرار نمی‌گیرد. ازاینرو تقسیم انضمامی را باید نوعی از تقسیم اعتباری به شمار آورد. [۱۶]
"تقسیم اعتباری".
اما چون اجزاء ترکیب انضمامی، در خارجْ دارای تمایز ماهوی و وجودی هستند، این ترکیب، ترکیبی خارجی خواهد بود نه ترکیب عقلی (ذهنی)؛ ازاینرو باید گفت که ترکیب انضمامی، طبق نظر صحیح، ترکیب اعتباریِ خارجی است. ۶ - دامنه شمول ترکیب انضمامیطبق نظر صحیح در مورد ترکیب انضمامی، این ترکیب نمی‌تواند ترکیب طبیعی باشد؛ زیرا در ترکیب طبیعی با ذات واحدی روبرو هستیم. درحالی‌که در ترکیب انضمامی، مرکبْ ذاتِ واحدی ندارد؛ بلکه ترکیبِ انضمامی یا ترکیبِ صناعی است؛ مثل ترکیب خانه از مصالح ساختمانی یا ترکیبِ فرضی و اعتباری است؛ مانندِ ترکیبِ یک لشکر از سربازان و یا ترکیب، ترکیبی است که هرچند به‌طور طبیعی تحقق دارد، اما اجزاء مرکب، ذات واحدی را تشکیل نمی‌دهند که این ترکیب را ترکیب طبیعیِ بالعرض می‌نامند. (در مقابل ترکیب طبیعی بالذات که ذات واحدی دارد ولذا ترکیبِ اتحادی است) مانند ترکیب دو جزء یا دو عضوِ بدن حیوانی با یکدیگر. ترکیبِ میان صفتِ غیر تحلیلی با موصوفش یا عَرَض با معروضش (جوهر) نیز ترکیب انضمامی است. [۱۹]
المشاعر، شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم؛ تصحیح هنری کربن، بی‌جا، کتاب‌خانه طهوری، ۱۳۶۳ش، ص۳۳ و ۳۲.
۷ - برخی مصادیق ترکیب انضمامی۷.۱ - اولترکیب جسم از ماده و صورت در فلسفه، بنابر دیدگاهِ مشهورِ فیلسوفان، ترکیب انضمامی است؛ زیرا اجزاء آن، افزون بر آنکه در عالم واقعْ دارای جهتِ وحدتی به‌نامِ "جسم" هستند، عقل در همان واقعیت، آنها را از یکدیگر تمیز می‌دهد و در همان متنِ واقع، میانِ ماده و صورت، تمایز و کثرت می‌بیند. در واقع، دو جزءِ جسم، هریک برای خود ماهیتی کامل بوده؛ لذا هریک ذات و وجودی مختص به خود دارند. اما طبق دیدگاه سید سند و ملاصدرا، ترکیب ماده و صورت، اتحادی است نه انضمامی؛ چون از نظر ملاصدرا، ترکیب انضمامی نمی‌تواند ترکیب حقیقی باشد؛ درحالی‌که ترکیب ماده و صورت، ترکیبی حقیقی است. ۷.۲ - دومترکیب هر عدد از چند تا "یک" (واحد)، ترکیب یک چیز با اَعراضش (نظیرِ ترکیب یک جسم با رنگ و بو و وضعِ خاصی که دارد) و ترکیب یک چیز با نسبت‌هایی (اضافاتی) که دارد (مثل ترکیب یک انسان با پدری‌اش نسبت به یک شخص دیگر)، همگی از مصادیق ترکیب انضمامی محسوب می‌شوند. ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ترکیب انضمامی (فلسفه)». |